O‘zbekiston Afg‘onistonni mintaqaviy hamkorlikka qo‘shish niyatida

19−21 may kunlari Termiz shahrida Markaziy va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikka bag‘ishlangan muloqot bo‘lib o‘tdi. Bu O‘zbekiston tashabbusi bilan ikki mintaqani yaqinlashtirish maqsadida yaratilgan yangi platforma hisoblanadi. 

Forum O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti (SMTI), Tashqi ishlar vazirligi va Savdo-sanoat palatasi hamkorligida tashkil etildi.

Uch kunlik uchrashuvlarda Markaziy va Janubiy Osiyo, Yevropa, MDH, Osiyo va Yaqin Sharqdan 200 ga yaqin ishtirokchi qatnashdi. O‘zbekiston hukumati mintaqaviy hamkorlik hukumatining siyosiy tan olinmagan maqomiga qaramay, Afg‘oniston xalqaro iqtisodiyotga qo‘shilishi mumkin bo‘lgan formatga aylanishiga umid qilmoqda.

Markaziy Osiyo davlatlari yuqori darajadagi ishtirokini taʼminladi: delegatsiyalar tashqi ishlar vazirlari o‘rinbosarlari darajasida yetib keldi, bu esa Afg‘oniston kun tartibiga mintaqaviy manfaatdorlik jiddiyligini namoyish etdi.

Janubiy Osiyo ishtirokchilari kamtarona bo‘ldi, asosan onlayn yoki elchixonalar orqali. Kuzatuvchilarga ko‘ra, bunga mintaqadagi ikki muhim kuch — Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlar yomonlashgani sabab bo‘lishi mumkin, ular hozirda ikki tomonlama kelishuvga eʼtibor qaratgan.

«Markaziy Osiyoda Janubiy Osiyo bilan hamkorlikni chuqurlashtirish bo‘yicha mustahkam konsensus yuzaga keldi», — dedi SMTI direktori Eldor Aripov forumning ochilishida CASA-1000, TAPH va Transafg‘on yo‘lagi loyihalarida erishilayotgan yutuqlarga to‘xtalib. Uning so‘zlariga ko‘ra, hududlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 5 milliard dollardan oshganiga qaramay, u hali ham salohiyatga mos kelmaydi.

Gap ikki mintaqa o‘rtasidagi yaqinroq transport va energetika aloqalari haqida bormoqda. O‘zbekiston tashqi ishlar vazirining birinchi o‘rinbosari Baxromjon Aloyev infratuzilma loyihalarini, birinchi navbatda, Termizdan Janubiy dengizlargacha bo‘lgan Transafg‘on temiryo‘lini amalga oshirish zarurligini taʼkidladi. Uning fikricha, yangi avtomagistral «keng makromintaqaning savdo-iqtisodiy landshaftini o‘zgartirishga, Markaziy va Janubiy Osiyoga savdo va investitsiyalarning o‘zaro o‘sishi uchun yangi harakatlantiruvchi vositani taqdim etishga qodir» va qariyb ikki milliard dollarlik umumiy bozorni shakllantirishga yo‘l ochib beradi.

Kobuldan kelgan mehmonlarning ishtirokiga ham alohida eʼtibor qaratildi. «Afg‘oniston barcha mintaqaviy tashabbuslarda, jumladan, transport, infratuzilma, elektr uzatish, savdo, taʼlim, iqlim o‘zgarishi va barqaror rivojlanishda faol ishtirok etishga tayyor», — dedi islom amirligi tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Muhammad Naim Vardak. U xalqaro hamjamiyatni Afg‘onistonga «ishonchli hamkor» sifatida qarashga va mamlakat iqtisodiyotiga sarmoya kiritishni rag‘batlantirishga chaqirdi.

Biroq xalqaro o‘yinchilar hozircha zaxirada qolmoqda. «AQSHning o‘z gumanitar dasturlarini moliyalashtirishni to‘xtatish haqidagi qarorining o‘zi [Afg‘onistonga ko‘rsatilayotgan yordamni] deyarli 30 foizga kamaytirdi, bu allaqachon sezilarli qiyinchiliklarni keltirib chiqardi», — dedi BMT bosh kotibining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili Roza Otunbayeva.

Uning fikricha, muvaffaqiyatli iqtisodiy integratsiyaning asosiy sharti xavfsizlik masalasi bo‘lib qolmoqda. Roza Otunbayeva Afg‘onistonni mintaqaviy kollektiv xavfsizlik mexanizmlariga kiritishni taklif qildi. «Mintaqa davlatlari va Afg‘oniston xavfsizlik kuchlari o‘rtasida muntazam muloqotlarsiz xavfsizlik sohasida barqarorlikni taʼminlash mumkin emas», — deb hisoblaydi BMT maxsus vakili.

Muloqot ishtirokchilarining fikricha, hozirgi vaziyatda Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi hamkorlik — «Afg‘oniston bilan ishlashda ko‘zga ko‘rinadigan omil». Shu tariqa O‘zbekiston Afg‘oniston kun tartibini “mintaqalashtirish” g‘oyasini ilgari surishda davom etmoqda. Toshkent Afg‘onistonning qo‘shnilari va mintaqaviy tashkilotlar uni ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi qo‘shma loyihalarga jalb qilish rolini o‘z zimmasiga olishiga umid qilmoqda, boshqa xalqaro o‘yinchilar esa Kobulga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda.